BTO X-Book 15X990 review: hoe bevalt OLED in een laptop?

Hoe bevalt het OLED-scherm?

Doorgaans hebben we een vaste volgorde waarin we de diverse aandachtspunten van notebooks bespreken, maar hoewel BTO deze uitvoering van de 15X990 heel riant heeft uitgerust, spreekt het beeldscherm het meest tot de verbeelding - en niet alleen voor ons, zo vermoeden we. Dus wijken we even af van onze gebruikelijke structuur en beginnen we met het oled-scherm dat de directe aanleiding was voor deze review.

Oled is inmiddels aardig ingeburgerd in televisies, waar LG Display oppermachtig is als huisleverancier van elke fabrikant die oled-toestellen biedt. LG maakt gebruik van witte oleds, die worden voorzien van kleurfilters. Daarmee bleek goed schaalbare productie mogelijk, in tegenstelling tot de methode die aartsrivaal Samsung hanteerde, waarbij verschillende kleuren oleds worden gebruikt.

Toch treffen we op de BTO 15X990 een paneel van Samsung aan, met een rgb-pixel structuur. Dat is dus niet de veel voorkomende pentile-structuur die Samsung bij smartphone-schermen vaak toepast. Die is met 2 subpixels per pixel goedkoper om te produceren, maar kan tot kleine kleurafwijkingen rondom overgangen leiden. Overigens past Samsung bij zijn amoled-schermen voor tablets ook al de rgb-subpixelindeling toe.

Het paneel in deze notebook betreft een niet nader te identificeren 'SDCA029' paneel (een serie die we eerder tegenkwamen met een lagere resolutie bij de Galaxy Book), dat naar verluidt ook wordt toegepast in modellen van onder andere HP en Lenovo. Hierbij lijkt toch sprake te zijn van een met behulp van een schaduwmasker geproduceerd paneel, waarbij de gekleurde pixels een voor een op het substraat zijn aangebracht - deze techniek kreeg Samsung wel geperfectioneerd voor zijn smartphone- en tabletschermen, maar bleek niet geschikt voor televisieformaten. Klaarblijkelijk is het nu voldoende ver gevorderd om in elk geval medium notebooks te worden aangeboden.

Praktijk

In de praktijk is het scherm direct herkenbaar als 'anders dan lcd', al is er wat lastig de vinger op te leggen, ook omdat het aantal hoogwaardige 4K displays die we in notebooks zien nog niet overhoudt. Het verschil in contrast is meteen opmerkelijk. Ook de zeer verzadigde kleurweergave valt op - een bijkomstigheid van het P3-kleurbereik is dat 'gewone srgb content' oververzadigd wordt weergegeven, tenzij de software er specifiek mee rekening kan houden. Bovendien is het gamma van het scherm ingesteld op een waarde van 2,6 - standaard bij P3, maar veel hoger dan dat van srgb, dat 2,2 moet zijn. Hierdoor verlies je details in donkere delen zoals schaduwpartijen. Kortom, het scherm schreeuwt om kleurbeheer en een kleurprofiel, maar die zijn niet voorhanden op deze notebook. Met behulp van een colorimeter en geschikte software (zoals CalMAN, dat wij gebruiken) kan je die natuurlijk wel maken, en voor beeldbewerking is dat dan ook aan te raden. Voor gewoon gebruik is er prima te werken met het scherm zoals het uit de doos komt, maar ook daarvoor zou kalibratie wenselijk zijn om alles eruit te halen wat erin zit.

Een ander aspect dat opvalt is de structuur van het scherm zelf, alleen zichtbaar onder bepaalde omstandigheden, zoals bij weergave van een medium grijs vlak (zoals je bijvoorbeeld in sommige software als achtergrond ziet). De helderheid van verschillende beeldpunten lijkt een heel klein beetje te variëren, waardoor het beeld wat 'korrelig' en onregelmatig oogt. Het is niet iets wat je doorgaans zou zien, maar wel opvalt als je er eenmaal op gaat letten. Kijken we naar de pixelstructuur, dan valt op dat blauwe pixels in vergelijking met rode en groene pixels relatief meer ruimte innemen. De reden laat zich raden: blauwe oled-pixels slijten relatief sneller waardoor ze eerder afnemen in helderheid. Om dat te compenseren heeft Samsung de blauwe pixels groter gemaakt, zodat ze minder fel hoeven te branden.

Beeldscherm testresultaten

We meten elk notebookscherm op dezelfde manier door, met behulp van een X-Rite i1 Display Pro colorimeter. De data die deze aanlevert lezen we uit met SpectraCal CalMAN 2019. De helderheid van het scherm is aanzienlijk hoger dan van andere geteste 120 en 144 Hz gaming notebooks met RTX videokaart - en ook hoger dan modellen met ultra hd-beeldscherm, die we ook hebben meegenomen in deze grafiek. De helderste lcd's op notebooks die we tot dusver hebben gezien gingen tot circa 500 cd/m². Dit oled-paneel komt daar dus boven. Daar moet wel een kanttekening bij: we meten standaard op een 25% wit vlak. Meten we op een volledig wit scherm, dan komt de helderheid uit op 405 cd/m². Nog altijd hoog, maar wel een heel stuk minder indrukwekkend.

Nog indrukwekkender is uiteraard de zwartwaarde, want een oled-paneel heeft geen lichtbron achter het scherm - de pixels geven zelf licht, en een zwarte pixel is dus een gedoofde pixel. Het is ook de reden waarom je deze notebook niet ziet in de grafiek voor contrast: dat is oneindig, en dat is geen uitkomst die we grafisch kunnen weergeven met onze standaard software.

Kijken we naar de kleur- en grijsafwijking, dan zijn die keurig laag - maar iets beter zou nog wel kunnen, getuige ook een aantal notebooks met nog lagere scores. Merk overigens op dat we hier meten in vergelijking met de kleurruimte die het scherm het dichtst benadert. In geval van de 15X990 is dat dus DCI-P3, voor veel van de andere schermen sRGB.

HDR: fantastisch contrast, breed kleurbereik, prima piekhelderheid

In hdr-modus is het contrast van het oled-paneel erg overtuigend. Waar we bij lcd-schermen met goede hdr zien dat ze gebruikmaken van local dimming om het contrast te verhogen, en zodoende last hebben van duidelijke halo-effecten rondom contrastrijke overgangen, is dat bij een oled-scherm uiteraard niet het geval. De maximale piekhelderheid van een 10 procent wit vlak bedraagt ongeveer 550 cd/m². De helderheid neemt fors af bij full-screen weergave, maar is ook dan nog aanmerkelijk hoger dan bij de meeste andere notebooks.

Helaas kunnen we de kleurweergave van een laptop met hdr-beeldscherm niet zo uitgebreid testen als we dat voor losse hdr-beeldschermen doen - we sluiten daarvoor een speciale signaalgenerator aan en meten met behulp van de Calman-software tientallen kleuren door. Dat lukt met een laptop niet. Je zult het daarom moeten doen met onze meting van het kleurbereik, dat zo'n 99,9 procent van DCI-P3 bedraagt - een uitstekend resultaat en beter dan de meeste hdr-monitoren die we tot nu toe hebben getest.

Sommige hdr-monitoren halen wel een duidelijk hogere piekhelderheid dan de BTO 15X990, waarbij de beste exemplaren zelfs dubbel zo fel kunnen zijn. Dat is een onderscheid dat we ook bij televisies zien: lcd-modellen halen over het algemeen een hogere piekhelderheid, maar niet dezelfde lage zwartwaarde als oled-televisies, en vice versa. Standaardenorganisatie Vesa, die de DisplayHDR-certificeringen uitdeelt waaraan je een goede hdr-monitor kunt herkennen, heeft daarop ingespeeld door het introduceren van de 'DisplayHDR 400 True Black' en 'DisplayHDR 500 True Black'-certificeringen. Die zijn bedoeld voor schermen die weliswaar niet zo fel kunnen, maar wel heel donker zwart kunnen weergeven. Een aantal van de concurrerende notebooks met oled-paneel hebben die onderscheidingen daadwerkelijk in de wacht gesleept. We verwachten niet dat de BTO 15X990 nog een officieel predicaat mag ontvangen, gezien de extra kosten die een certificering toevoegt. Op basis van de resultaten in onze tests had de 15X990 in principe een DisplayHDR 500 True Black-predicaat kunnen krijgen, als BTO hem naar de Vesa zou hebben gestuurd.

Responstijden

Dat oled-panelen ook razendsnel kunnen schakelen tussen kleuren, blijkt uit onze responstijdmetingen, waar we tijden noteren die ondenkbaar zijn voor lcd-panelen. Het zorgt ervoor dat het scherm in deze notebook afgezien van de relatief lage maximale verversingsfrequentie (en het ontbreken van adaptive sync) perfect is om op te gamen - als 60 fps voldoende is voor je en de videokaart die weet te leveren, zal je in elk geval geen zorgen hebben om ghosting.